Франшиза дегеніміз не?

Кез келген бизнестің дамуы мен одан әрі тыныс-тіршілігі үшін тұрақты клиенттер мен тұтынушылардың жинақталған базасы маңызды. Осы нәтижелерге қол жеткізу үшін кәсіпкерлер маркетингке және өз брендін ілгерілетуге белсенді уақыт бөле отырып, уақыт, ресурстар мен күш жұмсайды. Алайда бұл қадамдарды жіберіп алу мүмкіндігі бар. Осындай жағдайлар үшін франшиза бар. 

 Франшиза – қарапайым сөзбен айтқанда, кәсіпкердің нарықта белгілі бір бренд атын қолданып бизнес ашу құқығы. Франшиза бизнесі дегеніміз не? Сіз қандай да бір компанияның брендін қолданып, өз бизнесіңізді жүргізу үшін лицензия мен заңды рұқсат аласыз, яғни, қалыптасқан бизнес жүргізу стратегиясы мен технологиясы қол жетімді болады, серіктестік қолдау және басқа да артықшылықтары бар. Франшиза/франчайзинг туралы бәрін осы мақалада айтып береміз 🙂

Бизнес-франчайзинг – бұл бастапқы капиталға және нөлден бастап бизнес стратегиясын дамытуға уақытты жоғалтуға көп қауіп төндірмей, бизнесті бастау үшін перспективалы нұсқа. Франчайзингтің бірнеше түрі бар:

• Өндірістік франшиза-қазірдің өзінде құрылған технология бойынша белгілі бір брендтің тауарын өндіру құқығын сатып алу. Франчайзер кәсіпкерге тауар өндіруге қажетті барлық нұсқаулықтарды, барлық қажетті шикізатты, кейде техникалық жабдықты ұсынады. Брендке сәйкес келетін өнімнің сапа стандартына көп көңіл бөлінеді. Көп жағдайда бұл жиһаз шығаратын компаниялар, құрылыс материалдар компаниялары. 
• Тауар франшизасы-бренд тауарларын сататын дүкендер, филиалдар ашу құқығын сатып алу. Бұл жағдайда бірыңғай дизайнға, дүкендерді безендіруге, ассортиментке, қызмет көрсету стандарттарына, ұсынылған қызметке, сату технологиясына және тағысын тағы маңызды, мысалы, “H&M”, “Zara”, “LC Waikiki”, “DeFacto” сияқты киімдердің халықаралық танымал брендтері.
• Сервистік франшиза белгілі бір технология бойынша және бренд атымен қызмет көрсету құқығын алуды білдіреді. Яғни, қызмет стандарттарына сәйкес және сатып алынған брендтің бақылауында өнімді шығарып, қызмет көрсетесіз. Франчайзингтің бұл түрі туристік компаниялар, сұлулық салондары, фитнес-клубтар арасында кең таралған.
• Бизнес франшизасы, сондай-ақ іскерлік франшиза ретінде белгілі, бренд атауын пайдалану құқығын береді, ал сіз кәсіпорынды нөлден бастап өз бетіңізше құрасыз. Сізге бас кеңсенің нұсқаулары мен көрсетілген стандарттары беріледі, оған сәйкес сіз кәсіпорынның жұмысын ұйымдастырып, бүкіл өндірістік тізбекті құруыңыз қажет. Қызметті жүзеге асыру құқығымен қатар, бизнес-франшиза бойынша сіз желі кәсіпорнын құруға лицензия аласыз. Бұл жағдайда сіз барлық коммерциялық құпияларға, компанияның зияткерлік меншігіне, өндіріс, сату технологиясының құпияларына және т.б. қол жеткізе аласыз. Бизнес-франшизаны алуға қойылатын талаптар өте жоғары, әлеуетті серіктестер сапалы тексеруден және іріктеуден өтеді. Мысалы, McDonald ‘ s – бұл санатқа жататын бизнес-франшиза. Мұндай франчайзингтің басқа да  мысалдарына “Starbucks”, “KFC”, “Subway”және басқа ірі әлемдік компаниялар жатады.

Франшиза  дегеніміз не және ол қалай жұмыс істейді? Бұл жиі қойылатын сұрақтардың бірі. Франшиза не екенін айтып кеттік. Оның қалай жұмыс істейтініне көз жүгіртейік. Сіз (франчайзи) нарықтағы белгілі брендпен, яғни компаниямен (франчайзермен) заңдық келісім жасасасыз. Сіз франчайзерден ақшаға оның құрылған бизнес-моделін сатып алу және дамыту құқығын, лицензиясын сатып аласыз. Сіздің келісіміңіздің түріне байланысты сіз барлық қажетті талаптарды, көрсетілген брендтің стандарттарын сақтайсыз.

Мысалы, «KFC» немесе «McDonald’s» жылдам тамақтану мейрамханалар желісі бүкіл әлем бойынша көптеген мекемелерді қамтиды. Әрине, бір басшы барлық жұмыс үдерістерін бақылап, құра алмайды. Аталған әлемге әйгілі брендтер барлық қажетті талаптарды, нұсқаулықтарды, сапа стандарттарын, технологиялық өндірісті және т.б. көрсете отырып, жердің әрбір нүктесінде белсенді қызметін жүзеге асыратын әлем бойынша басқа да кәсіпкерлер үшін өз атауларын сатады.

Франшиза сатып алу – бұл дайын жұмыс бизнес-моделін алу мүмкіндігі, онда өндірістік процестер құрылған, жұмыс жоспары мен стратегиясы қалыптастырылған, өндіріс бойынша өзінің технологиялық нұсқаулықтары бар және тағысын тағы. Мұның бәрі ашуға жұмсалатын бастапқы шығыстардың төмендігін, тәуекелдердің төмендігін білдіреді, себебі бренд нарықта белгілі, танымалдылығы, тиісінше рентабельділігі, имиджі және, әрине, клиентурасы бар. Франчайзингтің тағы бір маңызды артықшылығы – форс-мажорлық немесе дағдарыстық жағдайларда сіз өзіңіздің франчайзеріңізден көмек немесе кеңес ала аласыз, өйткені ол  брендті дамытуға және сіздің пайдаңызды арттыруға мүдделі.

Дегенмен артықшылықтармен қатар, кәсiпкерлiктiң осы моделiнiң өзiнiң кемшiлiктерi де бар, мысалы, бас офиске/компанияға тәуелдiлiк, тұрақты бақылау және қадағалау, дербес шешiмдер қабылдау мүмкiндiгiнiң болмауы, iс-қимыл еркiндiгiнiң болмауы. Кез келген әрекет, ноу-хау, дизайн-интерьеріндегі өзгерістерге дейін франчайзермен келісілуі тиіс. Қандай да бір заңдық уағдаластық тармақтары бұзылған жағдайда, ауқымына қарамастан, лицензия мен бизнес жүргізу құқығы қайтарылып алынуы мүмкін және сіз бизнесіңізден айырыласыз.

Сіздердің қандай компаниямен ынтымақтасатыныңыз маңызды. Франшизаны қалай дұрыс таңдауға болады? Алдымен бизнесіңіздің тақырыбын анықтауыңыз керек: сіз қай салада жұмыс істегіңіз келеді, сіз үшін не қызық, сіздің жұмысыңызды ілгерілетуге көмектесетін қандай біліміңіз бен дағдыларыңыз бар.

Таңдауды тек өзіңіздің артықшылықтарыңыз бен қажеттіліктеріңізді ғана емес, нарықтық ахуалды да негізге ала отырып жасау қажет. Қазіргі уақытта қандай бағыт перспективалы екенін талдап, зерттеңіз. Ол үшін сіз соңғы зерттеулерді, экономикалық және нарықтық көрсеткіштерді, пайдаланушылардың ең танымал сұраныстарын және тағысын тағы ескеруіңіз қажет. 

Перспективалық бағытты таңдай отырып, осы саланың табысты франшизаларын талдаңыз: қандай брендтер ең танымал, компания қандай шарттарды ұсынады, өз франчайзилерін қалай қолдайды, өндірістік тізбектің қалай құрылғанын және ең бастысы, брендтің таяу болашақта қандай перспективалар күтетінін ескергеніңіз жөн. 

Франчайзингтің тиімді шарттарын ұсынатын компаниялардың тізімін жасаңыз. Франшизаны іріктеу кезінде мынадай факторларға назар аударыңыз: құны (барлық жасырын жарналар мен қосымша шығыстарды қоса алғанда), заңды тазалығын тексеру (компанияның франчайзер ретіндегі қызметін растайтын барлық рұқсат беру құжаттары бар ма), жұмыс тәжірибесі және нарықтағы беделі (қанша франшиза сатылған, қазіргі уақытта осы филиалдар қалай жұмыс істейді, франчайзермен қандай өзара қарым-қатынастар құрылған), ұсынылған бизнес-модельді сіздің мақсатты аудиторияңызға бейімдеу мүмкіндігі (бұл бренд сіздің өңіріңізде қаншалықты ассимиляцияланады және сіздің қалаңыздағы әлеуетті тұтынушыларға ұнайды).

Франшизаның жалпы құнынан басқа, сізге қосымша шығындарды ескеру қажет. Сіздің кәсіпорныңыздың айқын және тиімді жұмыс істеуі үшін алдағы барлық шығыстар мен кірістер сметасын жасауды ұсынамыз. Бас компаниядан франчайзингтік пакетін сұраңыз – бұл франчайзидің табысты жұмыс істеуі үшін көзделген құжаттар мен материалдардың тізімі. Онымен егжей-тегжейлі танысып, оған не кіретінін, сізге не ұсынылатынын, не ұсынылмайтынын анықтап алыңыз. 

Салық процесімен алдын ала танысыңыз: қанша салық төлеуіңіз керек. Бұл сома франшизаны біржолғы төлеуге кірмейді. Франчайзер біржолғы төлемнен басқа роялтиді де қарастыруы мүмкін – бұл франшизаны пайдаланғаны үшін ай сайынғы, тоқсан сайынғы немесе жылдық негізде мерзімді төлемдер.

Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес франшизаны сатып алу туралы шарт «Кешенді кәсіпкерлік лицензия шарты» деп аталады, онда стандартты жұмыс шарттары мен рәсімі көрсетіледі, дегенмен мынадай аспектілерге назар аудару маңызды:

• Қандай төлем тәсілі талап етіледі;
• Роялтидің мөлшері (пайызбен) және төлеу мерзімдері;
• Франшизаны пайдаланғаны үшін роялти мен франшизаны сатып алғаны үшін бір жолғы төлемнен басқа қандай да бір қосымша жарналар көзделді ме;
• Франчайзермен жұмыс істеудің қаржылық шарттары;
• Франчайзермен жұмыс істеу бойынша қандай шарттар қарастырылған және т.б.

Франчайзинг пакетін зерттеңіз, көп жағдайда франчайзингті сатып алу кезінде франчайзер кәсіпкерлерге өз қызметін жүзеге асыру үшін дайын бизнес-жоспар ұсынады. Біреуі болмаған жағдайда, бас кеңсенің стандарттары мен нұсқауларын ескере отырып, жұмысыңызды жүзеге асыру бойынша егжей-тегжейлі іс-қимыл қадамдарын көрсететін стандартты бизнес-жоспар жасау керек.

Франчайзинг бойынша жұмыс істеу тұрақты бақылауды және нұсқаулық режимінде жұмыс істеуді білдіреді. Келісім жасамас бұрын, бұл жұмыс түрі сізге қолайлы ма, жоқ па, оның жақсы және жаман жақтарын таразылау керек. Бұрын жазғанымыздай, қандай да бір шарттарды сақтамаған, келісім-шартты бұзған, сапа стандарттарынан ауытқыған жағдайда франчайзер лицензияңызды қайтарып алуға және сізді одан әрі өз брендінің атымен жұмыс істеу мүмкіндігінен айыруға толық құқылы.